Örf Ne Demek? Mesela İzmir’de Neler Olur?
Bazen dilimize pelesenk olmuş kelimeler vardır, ama gerçek anlamlarını hiç düşünmeden kullanırız. Mesela “örf” ne demek? Ne zaman duysam, kafamda bir dizi sorular dönmeye başlar. “Örf” deyince, aklıma ilk gelen şey, babamın bir düğünde arkadaşıyla tartışırken “Bu bizim örfümüzdür!” diye bağırması. O an ne demek istediğini tam çözememiştim ama sonradan fark ettim ki bu “örf” olayı, bildiğin bizim geleneklerimiz, göreneklerimiz, hatta bazen saçma sapan kurallarımız da olabiliyor. İşte örfün ne demek olduğunu, günlük hayatımızdaki bazı sahnelerle açıklayarak kafanızı netleştirmeye çalışacağım.
Örf Ne Demek?
Kısa ve net açıklama yapmam gerekirse, örf; toplumun kabul ettiği geleneksel davranış biçimleri ve uygulamalarıdır. Aslında kelime olarak daha derin anlamlara da sahip, ama gelin biz bunu sıradan bir İzmirli gibi ele alalım:
Örf, bir kültürün, toplumun zaman içinde şekillenen geleneksel kurallarına verilen isimdir. Hani bazen “yılların örfüdür” denir ya, işte o tam anlamıyla böyle bir şey. Şimdi, bu örf ne demek? Basitçe, hayatın her alanında insanlara “şunu yap, bunu yapma” diye yön veren kurallar. Hatta o kadar çok kurallar var ki, bazıları bir bakıma yasaların bile önünde duruyor! (Tabii, legal olarak değil de, halk arasında.)
Örnek: İzmir’deki Düğünler ve Örf
Mesela İzmir’deki bir düğün sahnesini düşünelim. Şimdi, düğünlerimizde ne olur? Tabii ki, herkes “geleneksel” diye diye kendini bir şekilde örfe uydurur. Benim bir arkadaşımın düğününde, gelin ve damat dans ederken, biri aniden kalkıp “Bismillah!” diyip, halaya başladı. Niye? Çünkü bu, düğünlerin örfüdür, arkadaşlar. Kimse de çıkıp “Aa, bu ne ya?” demedi. Çünkü İzmir’in örfüdür, düğünlerde halaya başlanmazsa, bir eksiklik varmış gibi hissedilir.
Tabii bizde her şeyin bir örfü var, ama bazen öyle örfler var ki, ne olduğunu kimse tam anlamaz. Mesela düğünde ortada kalan ekmeklerin ne olacağına dair çok ciddi bir konuşma yapılıyor. Yani, tabii ki kimse aç kalmasın diye ama aslında kimse ekmek yemiyor çünkü onlar bir şekilde “geleneksel şekilde” arka planda kalıyor.
İyi de, Benim Örfüm Ne?
Bir yanda İzmir’de düğünler, diğer yanda bizim eve geleneksel yemek yapma örfümüz var. Geçen gün annem, bana bir öğün için beş farklı yemek hazırladı ve “Bu da geleneksel yemeklerimiz” diye bana bir sunum yaptı. Yani, niye bu kadar yemek? “Gelenek, oğlum” dedi. O an, “Gelenek ne ya?” diye düşündüm ama sonra fark ettim: O bir örf. Çünkü İzmir’de misafire dört çeşit yemek sunulmazsa, biraz garip karşılanıyor. Evet, bu da örf.
Bazen kendi iç sesimle konuşuyorum: “Bir insan, neden böyle şeyler yapar? Evde tek başıma yaşıyorum, neden bir geleneksel yemek masası kurmaya zorlanıyorum?”
O sırada cevabım da şöyle geldi: “Çünkü biz İzmirliyiz ve İzmir’de örfler böyledir!” (Hadi bakalım, derin bir iç ses…)
Diğer Örfler: Sadece Düğünler Mi?
Tabii sadece düğünlerde değil, hayatın her alanında örfler karşımıza çıkabiliyor. Mesela geçen gün, bir kafede arkadaşlarım otururken bir tane garson, kafayı tamamen örfle takmış bir şekilde geldi: “Beyefendi, kahveniz nasıl olsun?” diye sordu. Ve tabii ki cevabım şu oldu: “İzmir’de içiyoruz, klasik olsun!” Gülüştük, ama geriye doğru bakınca aslında o soruyu sorması, kafede bir geleneksel davranış biçimi, yani örf sayılır.
Örfe dayalı davranışlar sadece dışarıda değil, evde de fazlasıyla var. Annem “Bu saatten sonra sokağa şortla çıkılmaz” diye sürekli uyarıyor. Bunu bir çeşit “evdeki örf” gibi kabul ediyorum. Benim için belki tuhaf, ama benim için de bir anlamı var: Evde belirli kurallar, örfler vardır ve onlara uymak gerekir.
Örfün Gerçek Anlamı: Her Şeyin Bir Yeri ve Zamanı Var
Bir toplumun örfleri, onu daha iyi tanımamıza yardımcı oluyor. Herkesin bildiği “geleneksel” şeyler, aslında zamanla kültürel bir yapıya dönüşüyor ve bazen bunlar, bizler farkında olmadan şekil alıyor. Örf, bir toplumda sosyal düzenin sağlanmasına yardımcı olur. Kimi zaman bu kurallar, o kadar katıdır ki, geleneksel düşüncelerin içinde sıkışıp kalabiliriz. Ancak bunları hayatımıza entegre etmenin, bazen mizahi bir şekilde düşünmenin de keyfi başka!
Sonuçta: Örf Ne Demek?
Kısacası, örf dediğimiz şey, bizim “geleneksel” olarak tanımladığımız ama çoğu zaman kimseye açıklama yapmadan, normal bir şeymiş gibi kabul ettiğimiz davranışlar, ritüeller ve kurallardır. İzmir’de yaşamanın getirdiği bazı geleneksel zorunlulukları düşününce, insan bazen daha derinlemesine sorgulasa da, sonunda bulduğu şey “Ah işte bu da bizim örfümüz!” oluyor.
Ama merak etmeyin, öyle her şeyde katı kurallar yok. Bazen örf dedikleri şey, gerçekten de herkesin kendi düzenini bulduğu, bir bakıma kendi dünyasını inşa ettiği bir şey. Ve biz de kendi örflerimizle, bazen komik, bazen derin, hayatı biraz daha eğlenceli hale getiriyoruz.